Ai thuyết A-tỳ-đàm (Abhidhamma, Thắng pháp, Vi diệu pháp)?

Vài ghi nhận khi đọc phần mở đầu của cuốn "Atthasālinī - Chú giải Bộ Pháp tụ" của Luận sư Buddhaghosa (Phật Âm), Tỳ-khưu Siêu Minh dịch Việt (2005):

  

Trong 3 tháng của mùa an cư thứ bảy, Đức Phật ngự tại cung trời Tāvatimsa (Tam Thập Tam) giảng A-tỳ-đàm cho chư thiên (trong đó, có thân mẫu ngài Bồ-tát). Hằng ngày, Đức Phật tạo ra một hình hài thứ nhì, xuống địa cầu, gần hồ Anottata, đi khất thực. Sau khi thọ thực và nghỉ trưa, Đức Phật tóm tắt lại cho Trưởng lão Sāriputta (Xá-lợi-phất). Sau đó, ngài Sāriputta giảng rộng ra cho 500 vị tỳ-khưu và về sau, kết tập lại thành 6 bộ A-tỳ-đàm. Bố cục, sắp xếp các bộ này là do ngài Sāriputta đặt ra. Đó là: 

  

1) Dhammasanganī (Pháp tụ)

2) Vibhanga (Phân tích)

3) Dhātukatha (Chất ngữ)

4) Puggalapaññattī (Nhân chế định)

5) Yamaka (Song đối)

6) Patthāna (Vị trí)

  

Ngoài ra, Đức Phật cũng đưa ra một bảng đề mục (khung sườn, dàn bài) và tiên đoán 218 năm sau sẽ có Trưởng lão Moggaliputta Tissa (Mộc-kiền-liên Đế-tu) khai triển thành bộ thứ 7 là Kathāvatthu (Thuyết luận sự). Vào thời vua A-dục, 218 năm sau khi Phật bát-niết-bàn, Trưởng lão Moggaliputta Tissa ngồi thiền giữa hội chúng 1000 vị tỳ-khưu và suy ra toàn bộ cuốn này.

 

Như vậy – theo Luận sư Buddhaghosa trong cuốn Atthasālinī – tạng A-tỳ-đàm như đã được kết tập và lưu truyền cho đến ngày nay, thật ra, không phải là tập hợp các bài giảng của Đức Phật về A-tỳ-đàm (Vi diệu pháp), mà là tập hợp các bài giảng của Trưởng lão Sāriputta và Trưởng lão Moggaliputta Tissa.

 

Trưởng lão Sāriputta sắp xếp các bài giảng của ngài trong sáu bộ đầu tiên. Còn bộ thứ 7 (Thuyết luận sự) là tổng hợp các bài giảng của Trưởng lão Moggaliputta Tissa.

 

Bảy bộ này kết hợp thành tạng A-tỳ-đàm (hay Thắng pháp, Vi diệu pháp) của Tam tạng Kinh điển Pāli.

*